Παράλληλα κείμενα: Σπυρίδων Βασιλειάδης "Το άσμα του Ορφέως", Κωνσταντίνος Χατζόπουλος "Δε γυρεύω ξένο", Κική Δημουλά "Εν πτωχεύσει"

ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ περιέχεται στη συλλογή Η Ασάλευτη Ζωή (στην ενότητα Τα σονέτα).

Γράφτηκε το 1896, εποχή που ο ποιητής πιεζόταν από οικονομικές ανάγκες και υποχρεωνόταν να εργάζεται σκληρά αρθρογραφώντας στα διάφορα αθηναϊκά έντυπα για να επιβιώσει. Γενικός Γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών διορίστηκε το 1897.

Πάντα διψάς - όπως διψάει το πρωτοβρόχι
στεγνή καλοκαιριά - το βλογημένο σπίτι
και μια κρυφή ζωή σα δέηση ερημίτη,
αγάπης κι αρνησιάς ζωούλα σε μια κόχη.

Διψάς και το καράβι που το πέλαο το 'χει,
κι όλο τραβάει με τα πουλιά και με τα κήτη,
κι είναι μεστή η ζωή του μ' όλο τον πλανήτη·
και το καράβι και το σπίτι σου είπαν· «Όχι!»

Μήτε η παράμερη ευτυχία που δε σαλεύει,
μήτε η ζωή π' όλο και νέα ψυχή τής βάνει
κάθε καινούρια γη και κάθε νιο λιμάνι.

Μόνο τ' αλάφιασμα του σκλάβου που δουλεύει·
σέρνε στην αγορά τη γύμνια του κορμιού σου,
ξένος και για τους ξένους και για τους δικούς σου.

Ο ποιητής σε μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία της ζωής του με αντίξοους βιοποριστικούς όρους νιώθει εγκλωβισμένος στον αντίκτυπο της οικονομικής παρακμής που επικράτησε στα τέλη του 19ου αιώνα. Με τον ποιητικό του λόγο διατυπώνει την επιθυμία του για μια ζωή ήρεμη και γαλήνια. Η χρήση του ρήματος "διψάς" παραπέμπει τον αναγνώστη στην αίσθηση της στέρησης και της επιτακτικής ανάγκης να αναπληρωθεί η πραγματικότητά του από ένα άλλο σκηνικό απομόνωσης, ησυχασμού και πνευματικής περισυλλογής.
Οι επιθυμίες του ποιητή για τη ζωή συνοψίζονται στους εξής όρους:

• ήρεμη, γαλήνια ζωή : " βλογημένο σπίτι" "ζωούλα σε μια κόχη"
• πνευματικές ενασχολήσεις : " μια κρυφή ζωή σα δέηση ερημίτη"
• ανάγκη για ελευθερία, δημιουργία, εμπειρίες : " Διψάς και το καράβι που το πέλαο το΄χει"

Παράλληλα κείμενα

Σπυρίδων Βασιλειάδης

Το άσμα του Ορφέως (συλλογή Γαλατεία 1898) - ΚΝΛ Α΄Λυκείου σελ. 302 - 4η στροφή

Εκεί εις εκάστου καλύβην πατρώαν,
εκεί εις εστίας φαιδράν λαμπηδόνα,
ή όπου το κύμα εκπνέει την δείλην
συνέρχεται άπας ο οίκος ευχέτης
και κλαίει απόντας γονείς, αδελφούς.

Το ποίημα διαπραγματεύεται την επιστροφή των Αργοναυτών και ο Ορφέας με τη μουσική του είναι εκείνος που τους προστατατεύει για να γυρίσουν ασφαλείς στην πατρίδα τους. Στην τέταρτη στροφή ο ποιητής επιθυμεί ο άνεμος να βοηθήσει ώστε τα πλοία να οδηγήσουν τους ναύτες εκεί που βρίσκεται το σπίτι του καθενός και φωτίζει το λυχνάρι της οικίας τους. Ακόμη θα μπορούσαν τα καράβια να φτάσουν εκεί που ξεσπάει το κύμα το δειλινό και είναι συγκεντρωμένη όλη η οικογένεια καθώς προσεύχεται και κλαίει για τους γονείς και τα αδέρφια που απουσιάζουν.

Θέματα προς διερεύνηση

• Και οι δύο ποιητές διατυπώνουν τις σκέψεις τους για την αίσθηση που αποπνέει σε αυτούς το σπίτι. Ποιες ποιητικές εκφράσεις και σχήματα λόγου χρησιμοποιούν;
• Η χρήση της καθαρεύουσας από τον ποιητή Βασιλειάδη δημιουργεί διαφορετικό ύφος από εκείνο που υπάρχει στο ποίημα του Παλαμά. Ποιο ύφος θεωρείτε πομπώδες και ποιο καθημερινό και οικείο;

Κωνσταντίνος Χατζόπουλος

Δε γυρεύω ξένο - (συλλογή Ελεγεία και ειδύλλια 1898 ) ΚΝΛ Α΄Λυκείου σελ. 448

Ο ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ στην ποίησή του δημιουργεί, σύμφωνα με τα διδάγματα του συμβολισμού, μια υποβλητική ατμόσφαιρα, όπου κυριαρχεί ο ελεγειακός τόνος και ένας ακαθόριστος ποιητικός ρεμβασμός με θολές και αξεκαθάριστες εικόνες, που τις ενισχύει η μουσική γοητεία του στίχου.

Δε γυρεύω ξένο, δε ρωτώ κρυφό,
δε γυρεύω χάρη·
κάτι μου έχουν πάρει, μέσ' απ' την ψυχή
κάτι μου έχουν πάρει.

Και δεν ήταν ούτε ξωτικά,
και δεν ήταν χέρια,
και ήταν ένα βράδυ που έπαιζαν θολά
στο γιαλό τ' αστέρια.

Κι ήρθε ένας αέρας κι ήρθε ένας βοριάς
κι ήρθε ένα σκοτάδι -
ω αδερφή, χαμένο κάποιο μυστικό,
που θρηνούμε ομάδι,

μες στο κύμα ανοίγει δρόμο μυστικό,
δείχνει το φεγγάρι: -
κάτι μου έχουν πάρει, μέσ' απ' την ψυχή
κάτι μου έχουν πάρει.

Ο ποιητής με ελεγειακό τόνο διατυπώνει το θρήνο του για κάτι που στερείται ενώ από την αρχή ως το τέλος του ποιήματός του κυριαρχούν η ασάφεια και η αοριστία δίνοντας έτσι περιθώρια να κυριαρχήσει η αίσθηση της υποβλητικότητας των συναισθημάτων του. Όλα δηλώνονται με αόριστες αντωνυμίες, οι εικόνες είναι θολές και ασύνδετες μεταξύ τους και οι λέξεις με τις οποίες παριστάνονται (ξωτικά, θολά αστέρια, σκοτάδι, χαμένο μυστικό, θρηνούμε ομαδι, δρόμο μυστικό) υποβάλλουν στον αναγνώστη τη συναισθηματική κατάσταση της μελαγχολίας και της θλίψης. Η θεματική και η νοηματική σαφήνεια υποβαθμίζεται για να δοθεί προτεραιότητα στην ακουστική ποιότητα των λέξεων και στα συναισθήματα που θα υποβάλλουν ως ήχοι στον αναγνώστη.

Θέμα προς διερεύνηση

Η έννοια της έλλειψης, της στέρησης είναι αισθητή και στο ποίημα του Παλαμά "Αγορά" και στο ποίημα του Χατζόπουλου "Δε γυρεύω ξένο". Ποιο είναι το περιεχόμενο της στέρησης για τους δύο ποιητές και σε ποιον είναι σαφές;

Κική Δημουλά

Εν πτωχεύσει (Από τη συλλογή Ερήμην 1958)

Είμαι σχεδόν χωρίς επάγγελμα τώρα.

Νεότερη
κατασκεύαζα κυρίως διαμαρτυρίες.
Αλλά και μεταχειρισμένες καταστάσεις
μάζευα
που μεταποιούσα εύκολα
σε πρωτοτυπίες και παραφορές.
Στρωμένη δουλειά.
Ευπορούσα.
Τώρα επιδίδομαι στο άσκοπο.
Ίσα-ίσα τα προς το ζειν :
επιβαίνω του άνεργου χρόνου μου
κι εκτελώ μικρά δρομολόγια
για λίγη αναδρομή
στα εύκρατα της νεότητός μου
επαγγέλματα ...

Η ποιήτρια εξωτερικεύει με παρρησία το συναισθηματικό φορτίο που της προσθέτει η ενασχολησή της με την επαγγελματική της διαδρομή. Παρελθόν και παρόν αντιπαραβάλλονται και δημιουργούν διαφορετικές συναισθηματικές αντιδράσεις και σκέψεις. Η ευπορία της νεότητας συνδυαζόταν με μια εξασφαλισμένη επαγγελματική κατάσταση ενώ το παρόν την οδηγεί στην ταπεινωτική ήττα της επιβίωσης.

Θέμα προς διερεύνηση

• Ποιες σκέψεις και συναισθήματα δημιουργεί η εργασία του παρόντος στην ποιήτρια Δημουλά και ποιες στον ποιητή Παλαμά;