Σενάριο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας  A΄Λυκείου

Γνωστικό αντικείμενο του σεναρίου διδασκαλίας: Νεοελληνική λογοτεχνία, Α΄Λυκείου

Ιδιαίτερη περιοχή γνωστικού αντικειμένου: «Περιμένοντας τους βαρβάρους» Κ.Π.Καβάφης – Ενότητα: «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση»

Τόπος διεξαγωγής σεναρίου: Εργαστήριο Πληροφορικής

Χρησιμοποιούμενα εργαλεία : Διαδίκτυο, Λογισμικό παρουσίασης, προβολέας, ηλεκτρονικά φύλλα εργασίας.

Συμβατότητα με  το ΑΠΣ και το ΔΕΠΠΣ

Η επιλογή του ποιητικού κειμένου και ο τρόπος προσέγγισής του είναι απολύτως συμβατά με το ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ του μαθήματος εφόσον :

επιδιώκεται η καλλιέργεια της ικανότητας των μαθητών ώστε να πλησιάζουν με προσοχή και ευαισθησία το λογοτεχνικό έργο και να προχωρούν σε πολυεπίπεδη ανάλυση όσον αφορά τη μορφή και τη δομή του κειμένου. Επίσης ενθαρρύνονται να επισημαίνουν το ιστορικοκοινωνικό του πλαίσιο και τα θέματα που αυτό αναδεικνύει καθώς ευαισθητοποιούνται στους προβληματισμούς που εγείρονται.

Σκοπός και Στόχοι του σεναρίου διδασκαλίας

Γενικός σκοπός

Η ουσιαστική και αποτελεσματική επικοινωνία των μαθητών/τριών με την ποιητική γραφή του Καβάφη και η διερευνητική προσέγγιση της ιδιότυπης ποιητικής του έκφρασης που τον διαφοροποιεί αισθητά από τους υπόλοιπους λογοτέχνες της Νέας Αθηναϊκής Σχολής.

Επιμέρους στόχοι ως προς το γνωστικό αντικείμενο

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

1. Να γνωρίσουν τον Καβάφη και να κατανοήσουν οι μαθητές τον ιδιότυπο Καβαφικό λόγο.

2. Να μπορούν να ανασυγκροτήσουν το «ιστορικό» πλαίσιο (εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας) μέσα από τις αναφορές: «Σύγκλητος», «αυτοκράτωρ», «πραίτορες», «ύπατοι» και να διαπιστώσουν ότι μέσα από τη γενικότερη απραξία πρόκειται για μια περίοδο παρακμής.

3. Να διερευνήσουν την πρωτότυπη μορφή του ποιήματος: τον θεατρικό διάλογο που διαδραματίζεται ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, κατοίκους μιας πόλης, την τεχνική των ερωτοαποκρίσεων που προσδίδει γρήγορο ρυθμό και δραματική ένταση στην ποιητική αφήγηση, τη χρήση του πρώτου ρηματικού προσώπου που δείχνει πως οι δύο συνομιλητές βρίσκονται μέσα στο πλήθος που αναμένει την έλευση των βαρβάρων κ.τ.λ.

4. Να εντοπίσουν το ρόλο της Καβαφικής ειρωνείας, με την οποία απογυμνώνεται και στηλιτεύεται η ματαιότητα και ο εκφυλισμός της «πολιτισμένης κοινωνίας»

5. Να  επισημάνουν την αλλαγή στη στάση και στη συναισθηματική κατάσταση των προσώπων μέσα από τη συγκριτική εξέταση και άλλων ποιημάτων του Καβάφη.

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

• Να χρησιμοποιήσουν οι μαθητές την ομαδική συνεργασία
• Να εξοικειωθούν με τη διερευνητική και βιωματική μάθησηΝα καλλιεργήσουν την ικανότητα να αξιοποιούν και να αξιολογούν τις πληροφορίες  ως προς τη χρησιμότητά τους
• Με την επεξεργασία του ποιήματος να θέσουν σε εγρήγορση την κριτική τους ικανότητα και να αυτενεργήσουν
• Να αξιοποιήσουν τις εμπειρίες και τα βιώματά τους και να καλλιεργήσουν ατομικές και κοινωνικές αξίες και αρχές.

ΣΤΟΧΟΙ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ

• Να αναπτύξουν και να αξιοποιήσουν οι μαθητές δεξιότητες για αναζήτηση, χρήση και αξιολόγηση πληροφοριών στο διαδίκτυο.

• Να λειτουργήσουν συνεργατικά για την παραγωγή λόγου με τη χρήση του επεξεργαστή κειμένου.

• Να κατηγοριοποιούν δεδομένα και στοιχεία σε πίνακα στον επεξεργαστή κειμένου

• Να εξοικειωθούν με τη χρήση των πολυμέσων ώστε να απολαύσουν αισθητικά το ποίημα με μια εμπλουτισμένη ερμηνευτική προσέγγιση.

• Να επιτευχθεί η αυτονόμηση του μαθητή στην πορεία του προς τη γνώση μέσα από τη διερευνητική και συνεργατική μορφή μάθησης

• Να μετασχηματιστεί ο παραδοσιακός ρόλος του δασκάλου από καθοδηγητή σε συντονιστή - διευκολυντή στην προσέγγιση του ποιητικού κειμένου.

• Να αντιμετωπιστεί η διδασκαλία ως μια συλλογική συνάντηση και επικοινωνία με το κείμενο που παρέχει τη δυνατότητα για δημιουργική διέξοδο στη σκέψη.

Προτεινόμενη εκπαιδευτική μέθοδος

Οι μαθητές βρίσκονται στο χώρο του σχολικού εργαστηρίου της Πληροφορικής και είναι χωρισμένοι σε 4 ομάδες των πέντε ατόμων, με κατανεμημένους ρόλους (πλοηγός στο διαδίκτυο, συλλέκτης πληροφοριών, γραμματέας-κειμενογράφος, παρουσιαστής, σύνδεσμος με άλλες ομάδες). Εφαρμόζεται η ομαδοσυνεργατική μέθοδος με στόχο την ενθάρρυνση των μαθητών στην ανακαλυπτική και διερευνητική προσέγγιση της γνώσης.

Εκτιμώμενη διάρκεια:

Ώρα έναρξης: Η αρχή μιας διδακτικής ώρας

Διάρκεια: 4 διδακτικές ώρες

Διδακτικό υλικό – Τεχνολογικά εργαλεία:

• Φυλλομετρητής

• www.snhell.gr  

• www.ime.gr

• www.kavafis.gr

• http://www.e-history.gr

• http://www.youtube.com/watch?v=tC6c4eX_gtM

• http://www.youtube.com/watch?v=FG0ASVFTeZ0

• http://el.wikipedia.org

• http://nyxterinoitypoi.blogspot.com/2011/10/blog-post_2710.html http://www.youtube.com/watch?v=lpji93Cl4qo  

• http://www.youtube.com/watch?v=1rDzrMdbNPk

• Επεξεργαστής κειμένου

• Λογισμικό παρουσίασης

Προαπαιτούμενα:

• Να έχει προηγηθεί η διδασκαλία για τα γενικά και βασικά χαρακτηριστικά της Νέας Αθηναϊκής Σχολής στην οποία χρονικά εντάσσεται και ο Καβάφης.

• Εκπαιδευτικός και μαθητές να είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση των γενικών εργαλείων των ΤΠΕ

• Ευελιξία στο ωρολόγιο πρόγραμμα

• Οι μαθητές να είναι εξοικειωμένοι με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο την οποία θα αξιοποιήσουν για την πραγματοποίηση του σεναρίου διδασκαλίας.

Δυνατότητα τροποποίησης-επέκτασης

Οι μαθητές θα μπορούσαν να δραστηριοποιηθούν σε κοινά φύλλα εργασίας κάθε φορά και το συγκεκριμένο σενάριο έχει τα περιθώρια να επεκταθεί σε συνθετική και διαθεματική εργασία με τη μορφή Project. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται η συνεργασία των εκπαιδευτικών της Ιστορίας, των Αγγλικών, της Μουσικής και της Τέχνης.

Ανάπτυξη σεναρίου διδασκαλίας

Πρώτη διδακτική ώρα:

Αφόρμηση: (20 λεπτά)

Οι ομάδες αξιοποιούν το διαδίκτυο και πιο συγκεκριμένα ζητείται από τον εκπαιδευτικό να επισκεφθούν την ηλεκτρονική διεύθυνση:http://www.youtube.com/watch?v=tC6c4eX_gtM, και να δουν το ποίημα του Καβάφη «Περιμένοντας τους βαρβάρους» που έχει μουσική επένδυση από «Το λιβάδι που δακρύζει» της Ελένης Καραϊνδρου. Επίσης στη συνέχεια επισκέπτονται την ηλεκτρονική διεύθυνση:  http://www.youtube.com/watch?v=FG0ASVFTeZ0, για να ακούσουν μια διαφορετική οπτική μουσικής επένδυσης του ίδιου ποιητικού κειμένου σε μουσική της Λένας Πλάτωνος και τραγούδι από τον Γιάννη Παλαμίδα. Ακολουθεί διάλογος για την διαφορετική αισθητική προσέγγιση που μπορεί να επιχειρήσει κάποιος σε ένα λογοτεχνικό κείμενο ανάλογα με τα προσωπικά του κριτήρια που διαμορφώνονται με την επίδραση ποικίλων παραγόντων. Επίσης οι μαθητές ατομικά μπορούν να εκφράσουν την δική τους προτίμηση στα μουσικά ακούσματα που είχαν και να ερμηνεύσουν γιατί κινητοποιήθηκαν περισσότερο από τη συγκεκριμένη μουσική εκδοχή που επέλεξαν.

Αφού πραγματοποιήθηκε η συναισθηματική εγρήγορση των μαθητών και ενεργοποιήθηκε το ενδιαφέρον τους οι ομάδες θα ασχοληθούν με τα φύλλα εργασίας που δίνονται σε αυτές.

Οι ομάδες θα επισκεφθούν την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.kavafis.gr  και θα επιλέξουν από το κάθετο μενού πλοήγησης την ενότητα βιογραφία για να μελετήσουν τις βιογραφικές πληροφορίες για τον ποιητή. Θα τις διαβάσουν προσεκτικά, θα τις αξιολογήσουν και θα επιλέξουν τις καταλληλότερες που αποδίδουν τους βασικούς σταθμούς της ζωής του. Επίσης από το κάθετο μενού πλοήγησης στη δεξιά πλευρά θα επιλέξουν την ενότητα αρχείο και εικόνες για να περιηγηθούν στο φωτογραφικό του πορτρέτο . Για τη συμπλήρωση του εικονογραφικού τους υλικού θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη μηχανή αναζήτησης της google και να επιλέξουν όσες ακόμη θεωρούν ότι είναι αναγκαίες για μια πληρέστερη απόδοση του πορτρέτου του ποιητή. Επιπλέον από το κάθετο μενού πλοήγησης στη δεξιά πλευρά της οθόνης θα επιλέξουν και κάποιο από τα χειρόγραφα ποιήματα του Καβάφη. Ακόμη θα επισκεφθούν την ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.youtube.com/watch?v=lF7LrZcDN00&feature=related για να γνωρίσουν την οικία του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια. Στο φύλλο εργασίας τους ζητείται να δημιουργήσουν ένα πολυτροπικό κείμενο στο PowerPoint εμπλουτισμένο με εικόνες και λόγο που να αποδίδει τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του ποιητή, τη σχέση του με τον τόπο καταγωγής του και τους ταξιδιωτικούς προορισμούς του καθώς και δείγμα του χειρόγραφου ποιητικού του λόγου.

Στη συνέχεια ο παρουσιαστής της κάθε ομάδας θα ανακοινώνει στην ολομέλεια την εργασία της και θα ακολουθεί κριτική αξιολόγηση από τις υπόλοιπες ομάδες, θα θέτονται ερωτήματα και θα υπάρχει συλλογικός κριτικός αναστοχασμός. Από τις συγκεκριμένες παρουσιάσεις θα μας απασχολήσει αν είχαμε τελικά τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τον ποιητή και να προσεγγίσουμε τα βιώματά του και τις επιδράσεις που δέχθηκε από το κοινωνικό του περιβάλλον.

Δεύτερη διδακτική ώρα:

Οι ομάδες επισκέπτονται την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.ime.gr (Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού) και επιλέγουν από το κάθετο μενού πλοήγησης την ενότητα Κόμβοι ΙΜΕ και μεταβαίνουν στη διεύθυνση: http://www.e-history.gr (Ελληνική Ιστορία). Επιλέγουν από το οριζόντιο μενού και την ενότητα Νεότερα την κατηγορία Η Επέκταση του Ελληνικού κράτους à ΠολιτισμόςàΠοίηση àΓεγονόταà ΠρόσωπαàΚαβάφης .

Στη συνέχεια δημιουργούν στον επεξεργαστή κειμένου ένα διάγραμμα με τα πιο σημαντικά λογοτεχνικά πρόσωπα της περιόδου που εμφανίζεται στη ποιητική λογοτεχνική παραγωγή και ο Καβάφης.

Επίσης επισκέπτονται την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://el.wikipedia.org και αξιοποιούν στην αναζήτηση τη λέξη Καβάφης. Διαβάζουν προσεκτικά το άρθρο για τη μορφή του ποιητικού του λόγου και καταγράφουν στον επεξεργαστή κειμένου ποια χαρακτηριστικά εντοπίζουν στο ποίημα «Περιμένοντας τους βαρβάρους»

Τρίτη διδακτική ώρα:

Οι ομάδες εργάζονται σε διαφορετικά φύλλα εργασίας.

Πιο συγκεκριμένα η 1η ομάδα θα επισκεφθεί την ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.kavafis.gr/kavafology/articles/content.asp?id=19 και  οι μαθητές θα διαβάσουν  το άρθρο του Πέτρου Κολακλίδη «Το δούλεμα της γλώσσας στον Καβάφη». Επίσης θα αξιοποιήσουν υλικό από το δικτυακό τόπο:
http://nyxterinoitypoi.blogspot.com/2011/10/blog-post_2710.html
για να διαπιστώσουν τη δυναμική διαχρονική παρουσία του ποιητικού λόγου του Καβάφη.

Η 2η ομάδα θα επισκεφθεί την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.ime.gr και από το κάθετο μενού πλοήγησης και τους κόμβους θα επιλέξει την ΑρχαιότηταΡωμαϊκή ΠερίοδοςΚοινωνίαΚοινωνική θέση και θα διαβάσει τα υπερκείμενα για τους Συγκλητικούς και τον Αυτοκράτορα. Από την ενότητα ΠολιτικήΡωμαιοκρατία θα παρατηρήσουν το χάρτη. Επίσης μπορούν να επισκεφθούν την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://el.wikipedia.org  και να πληκτρολογήσουν στην Αναζήτηση την έννοια: Ρωμαϊκοί τίτλοι για να εντοπίσουν και τη σημασία των όρων Πραίτορες, Ύπατοι. Θα καταγράψουν στον επεξεργαστή κειμένου τη σημασία των ιστορικών όρων και τη σημασιολογική τους διάσταση μέσα στο ποιητικό κείμενο.

Η 3η ομάδα θα επισκεφθεί την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.snhell.gr και από το αρχείο θα επιλέξει από τα αναγνωρισμένα ποιήματα του Καβάφη τα εξής:«Απολείπειν ο θεός Αντώνιον», «Αλεξανδρινοί βασιλείς», «Καισαρίων», «Δαρείος», «Περιμένοντας τους βαρβάρους». Αφού τα διαβάσει προσεκτικά θα καταγράψει σε πίνακα εισαγωγής στοιχεία από τα ποιήματα που αποκαλύπτουν τη θεατρικότητα, τη χρήση της καβαφικής ειρωνείας και τις συναισθηματικές αντιδράσεις των προσώπων.

Η 4η ομάδα θα επισκεφθεί τον επίσημο δικτυακό τόπο του Καβάφη και θα επιλέξει από τα  καβαφολογικά, άρθρα εκείνο του Δ.Ν. Μαρωνίτη: «Υπεροψία και μέθη. Ο ποιητής και η ιστορία» 1970. αφού οι μαθητές διαβάσουν προσεκτικά τις απόψεις των: C.M. Bowra, Σεφέρη, Tσίρκα και του ίδιου του ποιητή για την ιστορική του συνείδηση θα συντάξει ένα άρθρο στον επεξεργαστή κειμένου για την ιδιαίτερη σχέση του Καβαφικού ποιητικού λόγου με την ιστορική πραγματικότητα.

4η Διδακτική ώρα

Όλες οι ομάδες θα ακούσουν απαγγελία του ποιήματος «Περιμένοντας τους βαρβάρους» αφού επισκεφθούν την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.snhell.gr και επιλέξουν από το Ανθολόγιο Αναγνώσεων την απόδοση του ποιήματος από τον: Σαββίδη. Επίσης θα ακούσουν την απαγγελία του από τον Λιαντίνη στη διεύθυνση: http://www.youtube.com/watch?v=lpji93Cl4qo  και από τον Χρίστο Τσάγκα στη διεύθυνση: http://www.youtube.com/watch?v=1rDzrMdbNPk .

Στη συνέχεια οι μαθητές θα ηχογραφήσουν μια δική τους απαγγελία και θα κρίνουν εκείνοι τον επιτονισμό που θα υιοθετήσουν για να παρουσιάσουν την προσωπική τους εκδοχή σε χρωματισμό και ένταση φωνής. Επίσης με βάση την απαγγελία που θεώρησαν ότι έπρεπε να ακουστεί θα αξιοποιήσουν τα εργαλεία του επεξεργαστή κειμένου και θα χρωματίσουν λέξεις, φράσεις ή και στίχους που θέλουν να προβάλλουν.

Α.  Επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα για τον Καβάφη και διαβάστε προσεκτικά το βιογραφικό του σημείωμα:

• http://www.kavafis.gr/kavafology/bio.asp

Β. Στην ίδια ιστοσελίδα ελέγξτε το αρχείο με τις εικόνες από τη ζωή του ποιητή.

Γ. Επισκεφθείτε το σπίτι του ποιητή στην ιστοσελίδα:
http://www.youtube.com/watch?v=lF7LrZcDN00&feature=related  και παρακολουθείστε το  μικρό αφιέρωμα στον Κωνσταντίνο Καβάφη και στην αγαπημένη του πόλη την Αλεξάνδρεια.

Εργασία: Με βάση τα στοιχεία που εξετάσατε για τη ζωή του ποιητή, τη σχέση του με την Αλεξάνδρεια και τη διαχρονικότητα των εκφράσεών του να συντάξετε στον επεξεργαστή κειμένου (MS WORD) ένα πολυτροπικό κείμενο που θα περιέχει εικόνες του ποιητή και του οικογενειακού του περιβάλλοντος, της Αλεξάνδρειας και  των χειρογράφων του. Τα αποτελέσματα της εργασίας κάθε ομάδας θα ανακοινωθούν στην ολομέλεια της τάξης.

• Να επισκεφθείτε την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.ime.gr (Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού) και να επιλέξετε από το κάθετο μενού πλοήγησης την ενότητα Κόμβοι ΙΜΕ. Να μεταβείτε στη διεύθυνση: http://www.e-history.gr (Ελληνική Ιστορία). Επιλέξτε από το οριζόντιο μενού και την ενότητα Νεότερα την κατηγορία Η Επέκταση του Ελληνικού κράτουςΠολιτισμόςΠοίηση ΓεγονόταΠρόσωπαΚαβάφης.
• Επίσης επισκεφθείτε την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://el.wikipedia.org και αξιοποιείστε στην Αναζήτηση τη λέξη Καβάφης. Διαβάστε προσεκτικά το άρθρο για τη μορφή του ποιητικού του λόγου και καταγράψτε στον επεξεργαστή κειμένου ποια χαρακτηριστικά εντοπίζετε στο ποίημα «Περιμένοντας τους βαρβάρους»
• Στη συνέχεια δημιουργείστε στον επεξεργαστή κειμένου ένα διάγραμμα με τα πιο σημαντικά λογοτεχνικά πρόσωπα της περιόδου που εμφανίζεται στη ποιητική λογοτεχνική παραγωγή και ο Καβάφης